De Rokers

Cannabis in Nederland

De geschiedenis van het roken van cannabis in Nederland gaat eeuwen terug. Dat is mooi te zien op deze prent. Zittend op een krukje, met in zijn rechterhand een bierpul en in de andere hand een pijp, blaast een man rook uit zijn mond. Zijn ogen zijn wijd opengesperd. Hij kijkt verbaasd, alsof het effect van de gerookte substantie hem totaal heeft verrast. Het is de Vlaamse schilder (ca. 1606-1638) Adriaen Brouwer, van wie bekend is dat hij hield van een biertje en een rokertje: hij was vaak in de kroeg te vinden.

Rechts van hem zit zijn vriend, de kunstenaar Jan de Heem (1606- ca. 1684), die gespecialiseerd was in het schilderen van stillevens. Zij worden vergezeld door drie andere rokers, waarvan de man links een neusgat dicht drukt om de rook door het andere eruit te blazen.

Tabak vermengd met hennep

Mensen die rookten werden in Brouwers tijd “toeback-drinckers” genoemd. Uit een Goudse schuimstenen pijp rookten zij tabak, die toen vaak werd vermengd met hennep. Hennep werd overal in Nederland geteeld voor industriële toepassingen (het maken van zeilen en touw bijvoorbeeld), maar ook waren er tabaksverkopers die hennep verkochten.

Roken was wijdverspreid, maar er werd in de zestiende en zeventiende eeuw hard opgetreden tegen de toeback-drinckers. Vlak voor zijn dood kondigde paus Urbanus VII (1521-1590) zelfs het eerste rookverbod ooit af. In 1590 liet hij weten dat mensen die in of om de kerk nog pijp-, pruim- of snuiftabak zouden consumeren de kans liepen geëxcommuniceerd te worden. De burgerlijke overheden dreigden met neusafsnijdingen en zelfs met de galg. Maar er waren ook fervente voorstanders van het roken. Sommige geleerden meenden dat de rook heilzaam was voor lichaam en geest.

Adriaen Brouwer

Adriaen Brouwer heeft de toeback-drinckers in zijn werken fenomenaal weergegeven. De expressieve en dramatische gezichtsuitdrukkingen van zijn rokers, kaartspelers en vechters in herbergen zijn vaak bijna karikaturaal. Brouwer, in zijn tijd een zeer populaire schilder, heeft een grote invloed op zijn tijdgenoten in Antwerpen en Haarlem, onder anderen David Teniers de Jonge (1610-1690) en Adriaen van Ostade (1610-1685). Zowel Rubens als Rembrandt prezen zijn oeuvre, waarvan slechts zestig ongedateerde schilderijen zijn overgebleven. Door zijn uitbundige levensstijl raakt Brouwer vaak in aanraking met justitie, en meer dan eens moet hij halsoverkop vluchten voor zijn schuldeisers. De kunstenaar overleed op jonge leeftijd in Antwerpen.

Deze negentiende-eeuwse prent in de vaste collectie van het Hash Marihuana & Hemp Museum, is gemaakt naar een schilderij van Brouwer uit ca. 1636 in het Metropolitan Museum of Art in New York.